Internetowa piaskownica - bezpieczeństwo dzieci online

Celem artykuÅ‚u jest skupienie uwagi na problemie, który ciÄ…gle jest marginalizowany - kwestii odpowiedniego zabezpieczenia stanowiska komputerowego dziecka nie tylko przed wirusami i tradycyjnymi zagrożeniami, ale także spamem skierowanym do najmÅ‚odszych, treÅ›ciami wulgarnymi i niecenzuralnymi.

W dzisiejszych czasach wiÄ™kszoÅ›ci osób bezpieczeÅ„stwo w Sieci kojarzy siÄ™ z programem antywirusowym, zaporÄ… sieciowÄ…, zwalczaniem wirusów i dÅ‚ugimi hasÅ‚ami. Potwierdzeniem tego sÄ… odpowiedzi na pytania zadane przechodniom należącym do różnych grup wiekowych (20 - 50 lat).

 

  • Z czym kojarzy Ci siÄ™ bezpieczny Internet?

    Z brakiem hakerów, hasÅ‚ami, brakiem wirusów i zabezpieczonymi danymi.

     

  • Z jakimi zagrożeniami można spotkać siÄ™ w Internecie?

    Z wirusami, końmi trojańskimi, włamaniami do banku i na strony WWW.

Odpowiedzi oscylowaÅ‚y wokóÅ‚ tego samego - najczÄ™stszych problemów z jakimi zmagajÄ… siÄ™ obecnie użytkownicy Sieci czyli wirusami i utratÄ… danych. Å»adna z przebadanych osób nie skojarzyÅ‚a bezpiecznego Internetu z zapewnieniem należytej ochrony dla dzieci i mÅ‚odzieży.

 

Niebezpieczna rozrywka

Pierwszym poruszonym problemem bÄ™dÄ… gry online, którym najmÅ‚odsi poÅ›wiÄ™cajÄ… wiele godzin tygodniowo. Jak wynika z badaÅ„ przeprowadzonych przez Megapanel PBI/Gemius (na potrzeby konferencji "BezpieczeÅ„stwo dzieci i mÅ‚odzieży w Internecie"), aż 70% dzieci korzystajÄ…cych z Internetu używa go w celach rozrywkowych (takich jak gry online). Poniższy wykres szczegóÅ‚owo pokazuje jaki odsetek osób z konkretnych grup wiekowych spÄ™dza czas na grach online.

 


Rys. 1. Odsetek osób z okreÅ›lonych grup wiekowych grajÄ…cych w gry online

 

TematykÄ… niniejszego artykuÅ‚u nie jest problem spÄ™dzania wolnego czasu przez dzieci i mÅ‚odzież, ale skutek nieodpowiedniego zabezpieczenia stanowiska, z którego korzystajÄ…. Twórcy zÅ‚oÅ›liwego oprogramowania dostosowujÄ… swoje programy do trendów aktualnie panujÄ…cych na rynku. Wielu użytkowników z grupy wiekowej 7-14 lat pobiera różnego rodzaju dodatki do swoich ulubionych gier, a te czÄ™sto okazujÄ… siÄ™ być trojanami. PrzykÅ‚adem takiego szkodnika jest Trojan.GameThief.Win32.OnLineGames. W sierpniowym zestawieniu szkodliwego oprogramowania najczęściej wystÄ™pujÄ…cego w Polsce (http://www.viruslist.pl/analysis.html?newsid=554) dwie wersje tego trojana pojawiÅ‚y siÄ™ na 2 oraz 4 miejscu. Razem odpowiadaÅ‚y one za blisko 5% infekcji w skali kraju. Ich dziaÅ‚anie polegaÅ‚o na szpiegowaniu użytkownika i - miÄ™dzy innymi - wykradaniu loginów oraz haseÅ‚ do gier online.

W zestawieniu z wrzeÅ›nia, żaden z tych trojanów nie pojawiÅ‚ siÄ™ w rankingu. Dowodzi to, że autorzy szkodliwego oprogramowania piszÄ… takie aplikacje, na jakie jest popyt. SierpieÅ„ jest miesiÄ…cem wakacyjnym, kiedy dzieci majÄ… najwiÄ™cej wolnego czasu, czÄ™sto spÄ™dzanego przed komputerem. Wtedy najÅ‚atwiej zachÄ™cić je do rejestracji w różnego typu portalach, pobierania programów i dodatków.

 

Reklama dźwignią handlu

Kolejnym problemem jest spam. PrzyzwyczailiÅ›my siÄ™, że spam kierowany jest zazwyczaj do dorosÅ‚ych odbiorców i oferuje artykuÅ‚y farmaceutyczne, urzÄ…dzenia elektroniczne i inne rzeczy, którymi mÅ‚odsi nie sÄ… zainteresowani. To, że dzieci nie zarabiajÄ… pieniÄ™dzy, nie wyklucza ich jako potencjalnego źródÅ‚a dochodu. Spamerzy starajÄ… siÄ™ oddziaÅ‚ywać na emocje dziecka w taki sposób, by przekonaÅ‚o ono swojego rodzica lub opiekuna do zakupu konkretnego produktu, czego przykÅ‚adem może być poniższa wiadomość:

 


Rys. 2. Przykład spamu skierowanego do dzieci

 

Z okazji rozpoczęcia roku szkolnego!

Przedstawiamy nowość - "wyprawka" pierwszoklasisty! Pięknie pomalowany plecak i pyszne moskiewskie słodycze sprawią, że dzieci poczują wyjątkową atmosferę 1 września, a dzień ten na zawsze pozostanie dla nich niezapomnianym.

Proponujemy dwa rodzaje plecaków (dżinsowy i w szkockÄ… kratÄ™) oraz 5 rodzajów cukierków: (od 340 do 500 g). Zamówienia można skÅ‚adać telefonicznie pod numerami 543-96-02, 543-96-03 lub za poÅ›rednictwem Internetu: belochkakd@rambler.ru

Podaruj dzieciom święto!
Firma Wiewiórka

Oczywistym jest, że nawet jeżeli rodzic nie bÄ™dzie przekonany do tego typu zakupu, to dziecko zachÄ™cone hasÅ‚ami o piÄ™knych plecakach ze sÅ‚odyczami w Å›rodku poda 101 argumentów przemawiajÄ…cych za jego nabyciem.

Będąc przy tematyce spamu, nie można pominąć innego problemu. Mimo że tylko mała część niechcianych wiadomości kierowana jest do dzieci, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że będą one miały także styczność ze spamem przepełnionym erotyką i pornografią. W raporcie zestawieniowym (styczeń - czerwiec 2009: http://www.viruslist.pl/news.html?newsid=553) najpopularniejszymi tematami poruszanymi we wiadomościach spamowych były:

 


Rys. 3. Najpopularniejsze rodzaje spamu w pierwszej połowie 2009 r.

 

Jak widać na powyższym wykresie, treÅ›ci nieodpowiednie dla dzieci to aż 12,5% caÅ‚ego spamu. Należy zatem pamiÄ™tać, że wulgarne treÅ›ci mogÄ… kryć siÄ™ nawet w poczcie. NajmÅ‚odsi majÄ… także to do siebie, że bez wiÄ™kszych zahamowaÅ„ udostÄ™pniajÄ… swoje adresy e-mail publicznie (np. na forach i w serwisach spoÅ‚ecznoÅ›ciowych). W taki wÅ‚aÅ›nie sposób najÅ‚atwiej dostać siÄ™ na listy spamerów, którzy pragnÄ… mieć jak najwiÄ™kszÄ… liczbÄ™ odbiorców swoich "reklam".

 

Niepoprawne treści

Jednym z największych niebezpieczeństw dla dzieci i młodzieży jest łatwy dostęp do treści pornograficznych i brutalnych. Nie trzeba wiele czasu by znaleźć strony tego typu. O tym, że najmłodsi mają kontakt z takimi witrynami można się przekonać na podstawie badań przeprowadzonych przez Gemius S.A. wraz z Fundacją Dzieci Niczyje. Poniższe wykresy pokazują, jak często dzieci (w wieku 12 - 17 lat) miały dostęp do treści pornograficznych, erotyki i przemocy.

 


Rys. 4. Dostęp dzieci w wieku 12-17 lat do stron internetowych zawierających treści związane z erotyką i pornografią

 


Rys. 5. Dostęp dzieci w wieku 12-17 lat do stron internetowych zawierających treści związane z przemocą

 

Ostatni wykres przedstawia w jaki sposób nieletni trafiajÄ… w Internecie na tego typu treÅ›ci. WiÄ™kszość przebadanych deklaruje, że dostÄ™p do takich witryn uzyskuje przypadkowo.

 


Rys. 6. Jak dzieci trafiają na strony internetowe z treścią nieodpowiednią dla nieletnich

 

Bez wzglÄ™du jednak na to, czy wizyta na stronie byÅ‚a celowa czy przypadkowa, pojawia siÄ™ problem filtrowania pewnych treÅ›ci. Odpowiednio skonfigurowany program do kontroli rodzicielskiej może skutecznie zapobiec próbom połączenia siÄ™ z materiaÅ‚ami przeznaczonymi dla dorosÅ‚ych. PrzykÅ‚ad takiej blokady widoczny jest na poniższym obrazku.

 


Rys. 7. Komunikat informujÄ…cy o wykryciu próby otwarcia strony internetowej zawierajÄ…cej treÅ›ci nieodpowiednie dla nieletnich

 

O skuteczności kontroli rodzicielskiej świadczy nie tylko wysoka liczba zablokowanych stron, ale także znikomy odsetek stron dopuszczonych nieprawidłowo. Poniższy wykres prezentuje skuteczność modułu kontroli rodzicielskiej.

 


Rys. 8. Skuteczność kontroli rodzicielskiej wbudowanej w program Kaspersky Internet Security

 

Test został przeprowadzony na 5 000 stronach internetowych z tematyką dla dorosłych (w oparciu o ranking http://www.alexa.com). W listopadzie jedynie 1,3% stron zostało nieprawidłowo dopuszczonych do wyświetlenia. Jak pisał Piotr Kupczyk, dyrektor działu prasowego Kaspersky Lab Polska, w artykule "Flirtowanie online - czy jest całkiem bezpieczne?" (http://www.viruslist.pl/analysis.html?newsid=561):

Badanie przeprowadzone przez Web of Trust w maju 2008 roku pokazało, że 31% portali internetowych dla dorosłych zawierało pewną formę niebezpiecznej zawartości, od odsyłaczy zainfekowanych wirusami lub trojanami, po strony aktywnie poszukujące luk w zabezpieczeniach przeglądarek odwiedzających.

Wszystkie te wykresy i informacje zdajÄ… siÄ™ uzasadniać konieczność posiadania kompleksowej ochrony, która zabezpieczyÅ‚aby komputer dziecka przed wszelkimi rodzajami zagrożeÅ„ w Sieci, wliczajÄ…c w to treÅ›ci nieprzystosowane do jego wieku.

 

Świadomość cenniejsza niż złoto

O tym, że każdy rodzic i opiekun musi być Å›wiadomy zagrożeÅ„ jakich może doÅ›wiadczyć dziecko, a przed którymi niestety nie zawsze da siÄ™ obronić stosujÄ…c filtry, można siÄ™ przekonać na podstawie poniższej historii.

W 2006 roku Lori Drew oraz Ashley Grills stworzyÅ‚y fikcyjny profil Josha Evansa. Postać ta zostaÅ‚a stworzona gdyż Drew chciaÅ‚a odegrać siÄ™ na koleżance swojej córki Megan Maier. DoszÅ‚o do trwajÄ…cego kilka miesiÄ™cy e-flirtu miÄ™dzy Megan i Joshem, który ostatecznie do niczego nie doprowadziÅ‚. Zrozpaczona dziewczyna powiesiÅ‚a siÄ™, a caÅ‚a sprawa trafiÅ‚a do prokuratury.

OczywiÅ›cie powyższy przypadek jest ekstremalnie skrajnym przykÅ‚adem skutków zaniedbania dziecka i zostawienia go przez rodzica czy opiekuna samopas w wirtualnym Å›wiecie. Ma on jednak uÅ›wiadomić, że takie zdarzenia też majÄ… miejsce, a dziecko reaguje na zagrożenie w inny sposób niż doroÅ›li.

W przypadku filtrowania treÅ›ci i moduÅ‚ów kontroli rodzicielskiej sprawa wyglÄ…da identycznie, jak przy programach zabezpieczajÄ…cych typu antywirus, zapora sieciowa czy antyspam. Najważniejszy jest czynnik ludzki. Ufanie każdej przychodzÄ…cej wiadomoÅ›ci e-mail, wiara w to, że każdy program jaki pobieramy jest tym, o czym przekonuje nas jego opis, czy akceptowanie połączeÅ„ nawiÄ…zywanych przez nieznane programy może mieć fatalne skutki. Dzieci i mÅ‚odzież sÄ… dużo bardziej podatne na manipulacjÄ™ niż doroÅ›li. CaÅ‚e spektrum zabezpieczeÅ„ i oprogramowania nie pomoże, jeżeli rodzić nie zainteresuje siÄ™, nad czym jego pociecha spÄ™dza czas w Sieci i czy osoby, które poznaje poprzez Internet faktycznie sÄ… tylko znajomymi.

W Polsce istniejÄ… fundacje, które zajmujÄ… problematykÄ… ochrony dziecka w Sieci. JednÄ… z nich jest Helpline.org.pl, która udzieliÅ‚a odpowiedzi na pytania o najwiÄ™ksze zagrożenia dla dzieci i mÅ‚odzieży w Internecie.

 

  • Jakie sÄ… obecnie najwiÄ™ksze zagrożenia dla dzieci i mÅ‚odzieży w Sieci? Czy sÄ… to treÅ›ci brutalne? Gry online?

    Internet to taka przestrzeÅ„, w której istnieje wiele zjawisk stanowiÄ…cych zagrożenie dla dzieci i mÅ‚odzieży, miÄ™dzy innymi cyberprzemoc, niebezpieczne kontakty, szkodliwe treÅ›ci, grooming, nieuprawniony dostÄ™p. Trudno jest jednoznacznie ocenić, co stanowi najwiÄ™ksze niebezpieczeÅ„stwo. Wszystko zależy od wieku dziecka, jego rozwoju emocjonalnego i tym podobnych czynników.

     

  • Czy oprogramowanie blokujÄ…ce wybrane treÅ›ci i edukacja rodziców wystarczÄ…?

    Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. W pewnym wieku niezbędne są programy blokujące i kontrola rodzicielska. Z czasem możliwości poznawcze dziecka zwiększają się, zmieniają się sposoby dbania o jego bezpieczeństwo i kontrola rodzicielska oraz programy filtrujące okazują się niewystarczające.

Coraz wiÄ™cej internautów uÅ›wiadamia sobie, że sÄ… podatni na różnego typu ataki i próby manipulacji. Niestety jeszcze stosunkowo maÅ‚a część spoÅ‚eczeÅ„stwa zdaje sobie sprawÄ™ z tego, że zagrożeÅ„ czyhajÄ…cych na dzieci jest wiele wiÄ™cej. Nie wszystko co oczywiste i racjonalne dla dorosÅ‚ego, musi być takie dla najmÅ‚odszych. Nie wystarczy instalacja programu antywirusowego. W ten sposób zabezpieczamy raczej zasoby komputera a nie dziecko. Należy rozważyć w tym miejscu kompleksowÄ… ochronÄ™ komputera typu Internet Security, zawierajÄ…cÄ… m.in. moduÅ‚ kontroli rodzicielskiej. Niezależnie jednak od tego co zainstalujemy i na jaki typ ochrony siÄ™ zdecydujemy - nic nie zastÄ…pi rozsÄ…dku i Å›wiadomoÅ›ci. W Internecie bardziej niż gdziekolwiek indziej trzeba stosować zasadÄ™ ograniczonego zaufania. Nigdy bowiem nie wiadomo, kto jest po drugiej stronie.

Specjalne podziÄ™kowania dla Marii Bukharowej, analityka spamu z Kaspersky Lab, za dostarczenie próbek spamu do tego artykuÅ‚u.

Źródło:
Kaspersky Lab